ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Πτώχευση χωρίς «ποινικό στίγμα»: Ο εκσυγχρονισμός του δικαίου της αφερεγγυότητας και η νέα εποχή για τον συνεργάσιμο οφειλέτη

Για δεκαετίες, η οικονομική κατάρρευση στην Ελλάδα δεν σήμαινε απλώς την απώλεια περιουσίας, αλλά συχνά συνοδευόταν από τη «σκιά» ποινικών διώξεων για χρέη προς το Δημόσιο και τα ασφαλιστικά ταμεία. Αυτή η συνθήκη λειτουργούσε ως μόνιμο νομικό και ψυχολογικό εμπόδιο στην επανεκκίνηση. Η παρούσα νομοθετική παρέμβαση, που εισάγεται μέσω των Άρθρων 177–179 του Ν. 5259/2025, έρχεται να απαντήσει και να αποδεχθεί μία νέα πραγματικότητα: την επέλευση απρόοπτης και ανυπαίτιας μεταβολής συνθηκών των οφειλετών (κατ’ άρθρο 288 και 388 ΑΚ) κατά τη διάρκεια της ελληνικής οικονομικής κρίσης. Οι ρυθμίσεις τροποποιούν τον Πτωχευτικό Κώδικα (Ν. 4738/2020) και το πλαίσιο στήριξης ευάλωτων νοικοκυριών.

Το νέο πακέτο παρεμβάσεων κινείται σε τρεις άξονες:

• ποινική ασπίδα μέσω πτώχευσης,
• «λεπτή ισορροπία» στην προστασία ευάλωτων και της Α’ κατοικίας,
• έγκαιρη προειδοποίηση / στήριξη με voucher συμβουλευτικής.

1. Η Θεσμοθέτηση της Ποινικής Ασπίδας (Άρθρο 178 Ν. 5259/2025)

Η σημαντικότερη μεταρρύθμιση είναι η προσθήκη του Άρθρου 198Α στον Πτωχευτικό Κώδικα, το οποίο αφορά την αναστολή και την εξάλειψη του αξιοποίνου για αδικήματα μη καταβολής χρεών προς το Δημόσιο (Άρθρο 25 ν. 1882/1990) και μη απόδοσης ασφαλιστικών εισφορών (α.ν. 86/1967). Μέχρι σήμερα, η ποινική δίωξη παγίωνε, συνήθως, μόνο με τη ρύθμιση του χρέους, και εξαλειφόταν μόνο με την ολοσχερή του εξόφληση.

Πλέον, η κήρυξη της πτώχευσης ή η καταχώριση στο Ηλεκτρονικό Μητρώο Φερεγγυότητας λειτουργεί ως «ποινική ασπίδα»: η ποινική δίωξη αναστέλλεται από τη δημοσίευση της απόφασης πτώχευσης και αναβάλλεται η εκτέλεση τυχόν επιβληθείσας ποινής. Το αξιόποινο εξαλείφεται οριστικά, όταν ο οφειλέτης λάβει πλήρη απαλλαγή (discharge) κατά τα Άρθρα 192 και 195 του Πτωχευτικού Κώδικα.

Η νέα ρύθμιση παρέχει ένα ισχυρό οικονομικό κίνητρο στον μη βιώσιμο επιχειρηματία να επιλέξει την πτώχευση, εξασφαλίζοντας «ποινική ειρήνη». Ενώ ο Εξωδικαστικός Μηχανισμός (ΕΜΡ) επιτρέπει τη ρύθμιση σε έως και 240 μηνιαίες δόσεις για χρέη προς το Δημόσιο και τους ΦΚΑ, δεν εξαλείφει το αξιόποινο για τα αδικήματα χρέους. Αντίθετα, η δυνατότητα της οριστικής εξάλειψης στην πτώχευση καθιστά την τελευταία, τη στρατηγική επιλογή εξόδου για μη βιώσιμες δραστηριότητες, δίνοντας τη δυνατότητα για μια καθαρή επανεκκίνηση.

2. Προστασία Α’ Κατοικίας, Κρατική Ενίσχυση και Υποχρέωση Επιστροφής

Δεδομένου ότι ο Φορέας Απόκτησης και Επαναμίσθωσης Ακινήτων (ΦΑΕΑ) δεν έχει ακόμη συσταθεί, η κρατική πολιτική βασίζεται στην παράταση του Ενδιάμεσου Προγράμματος Στήριξης (Ν. 4916/2022). Η προθεσμία υποβολής αιτήσεων και η χορήγηση της κρατικής συνεισφοράς παρατάχθηκε το αργότερο μέχρι την 30ή Απριλίου 2026.

Η κρατική συνεισφορά καταβάλλεται σε ευάλωτους οφειλέτες, που πληρούν σωρευτικά τα εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια του προνοιακού προγράμματος «Επίδομα Στέγασης». Η μηνιαία επιδότηση, η οποία κυμαίνεται από 70€ έως 210€ για 15 μήνες, έχει ως σκοπό την αναστολή των μέτρων αναγκαστικής εκτέλεσης (π.χ. πλειστηριασμοί) κατά της κύριας κατοικίας.

Μια σημαντική τροποποίηση (Άρθρο 179 Ν. 5259/2025) αφορά τη διακοπή της καταβολής της κρατικής συνεισφοράς, σε περίπτωση σύναψης σύμβασης αναδιάρθρωσης χρέους στον Εξωδικαστικό Μηχανισμό (ΕΜΡ). Αυτή η διακοπή συνεπάγεται και την υποχρέωση επιστροφής των ποσών, που τυχόν κρίνονται ως αχρεωστήτως καταβληθέντα, με την αναζήτηση να γίνεται εντόκως μέσω της διαδικασίας, που προβλέπεται στο Άρθρο 23 του Νόμου 4916/2022. Αυτή η διάταξη διασφαλίζει τον ορθολογισμό στη χρήση των δημοσίων πόρων, ωθώντας τους οφειλέτες προς την οριστική λύση του ΕΜΡ.

3. Έγκαιρη Προειδοποίηση και Συμβουλευτική (Άρθρο 177 Ν. 5259/2025)

Η έμφαση στην πρόληψη ολοκληρώνεται με τη θέσπιση προγράμματος συμβουλευτικής καθοδήγησης για επιτηδευματίες και νομικά πρόσωπα με τη χρήση voucher, χρηματοδοτούμενο ενδεχομένως από το Ελλάδα 2.0. Η αξιοποίηση της συμβουλευτικής, από εξειδικευμένους συμβούλους με εμπειρία στον επιχειρηματικό χώρο, είναι κρίσιμη. Οι επαγγελματίες αυτοί μπορούν να βοηθήσουν τον οφειλέτη να δημιουργήσει μια ολοκληρωμένη στρατηγική εξόδου και να θέσει προτεραιότητες, αξιοποιώντας, με τον βέλτιστο τρόπο, όλα τα πλέον διαθέσιμα εργαλεία, είτε πρόκειται για τον Εξωδικαστικό Μηχανισμό, είτε για τη θεσμοθετημένη πλέον «ποινική ασπίδα» της πτώχευσης.

Οι νέες ρυθμίσεις μετακινούν το κέντρο βάρους: η πτώχευση δεν λειτουργεί, από εδώ και πέρα, μόνο ως εκκαθάριση, αλλά και ως μηχανισμός αποσυμπίεσης της ποινικής απειλής. Το αν η «Δεύτερη Ευκαιρία» θα λειτουργήσει πλήρως, θα κριθεί από την ταχύτητα των διαδικασιών, αλλά κυρίως από την επιτυχή ενσωμάτωση των μέτρων πρόληψης, όπως η έγκαιρη συμβουλευτική.